S.B.Ü. DR. BEHÇET UZ ÇOCUK HASTALIKLARI VE CERRAHİSİ EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ

TAMAMLAYICI BESLENME (EK GIDALARA GEÇİŞ)

Bebeğin sağlıklı büyüme ve gelişmesinin sağlanması uygun besinlerin verilmesi ile olanaklıdır. Anne sütü ilk 6 ay tek başına yeterli olmaktadır. Anne sütünün tek başına süt çocuğunun enerji ve besin öğeleri gereksinmesini tam olarak karşılamadığı dönemde başlayan ve diğer yiyecek ve içeceklerin anne sütü ile birlikte verildiği sürece tamamlayıcı beslenme adı verilmektedir. Tamamlayıcı besinler, geçiş besinleri (süt çocuğu için özel hazırlanmış besinler) ve aile yemekleri (ailenin diğer fertlerinin sofrada tükettiği besinler) olmak üzere iki grupta incelenmektedir. Uygun zamanda başlatılan ve kurallara uygun şekilde sürdürülen tamamlayıcı beslenme, bebeğin bir yaş civarında aile sofrasındaki yiyecekleri tüketebilecek olgunluğa ulaşmasını sağlar. Tamamlayıcı besinlere zamanında başlanmalı, besinler yeterli, güvenilir ve uygun olmalıdır. 6 ayın üzerindeki tüm bebekler tamamlayıcı besin almalıdır ve anne sütüne tamamlayıcı besinler ile birlikte 2 yaşına kadar veya daha fazla devam edilmelidir.

Ek Besinleri Ne Zaman Başlanmalı?

Tamamlayıcı besinlere 6. Aydan önce başlanmamalıdır.
Bebeklerin katı besinlerle beslenme yetenekleri, nöromüsküler, sindirim, boşaltım ve savunma sisteminin olgunlaşması ile ilişkilidir. Altıncı aydan itibaren bebekler daha güçlü besinleri sindirebilecek mide-barsak ve sinir sistemi gelişimine ulaşmış olurlar.

Tamamlayıcı Besinlere Başlarken Dikkat Edilecek Noktalar

• Ailenin sosyoekonomik ve kültürel durumu (anne-baba-çocuk ilişkisi) göz önüne alınmalıdır.
• Gelişimi normal ve sadece anne sütü alan bebeklerde, altı aydan önce tamamlayıcı besinlere başlanmamalıdır.
• Anne (ya da besleyen kişi) rahat oturmalı, çocuğu da rahat bir pozisyonda tutmalıdır.
• Tamamlayıcı besinler çocuk uyanık ve aç olduğu zaman denenmelidir.
• Emzirme devam ederken, altıncı ayda küçük miktarlarda tamamlayıcı besinlere başlanmalı ve çocuk büyüdükçe besin miktarı artırılmalıdır.
• Bebek almadığı bir besin için zorlanmamalı, birkaç gün sonra tekrar denenmelidir.
• Tüm ek besinler aynı anda başlanmamalı, 3-4 gün ara ile bir ek besin verilmelidir.
• Alerjik belirtiler olursa besin kesilmeli, 15-20 gün sonra tekrar az miktarlardan başlanıp denenmelidir.
• Çocuklara ek besinler kaşık veya bardakta verilmeli, biberon kullanılmamalıdır.
• Öğünlerde alacağı besin miktarı bebeğe bırakılmalı, ısrar edilmemeli, yeme hızını bebek belirlemelidir. Acele edilmemelidir.
• Bebeğe verilecek yiyecek doğal ve taze ürünler kullanılarak hazırlanmalı, konserve, dondurulmuş yiyecekler, katkı maddesi içeren besinler (hazır çorbalar) verilmemelidir. Mümkünse organik gıda kullanımı önerilir.
  Bir yaşına kadar tamamlayıcı besinlere tuz katılmamalı, şeker de mümkün olduğunca ilave edilmemelidir.
• Tamamlayıcı beslenmede öğün sayısı, bebeğin yaşına ve anne sütünden yararlanma miktarına göre ayarlanmalıdır.
• Tamamlayıcı besinlerin kıvamı, süt çocuğunun gereksinimine ve motor gelişimine uygun olarak, bebek büyüdükçe dereceli olarak artırılmalıdır.

Öğün Sıklığı

Tamamlayıcı besinlerin verilme döneminde öğün sayısı besinlerin enerji yoğunluğuna ve her öğünde tüketilen miktarlarına bağlıdır. Sağlıklı beslenen anne tarafından emzirilen süt çocuğunun tamamlayıcı besinlerden alması gereken günlük öğün sayısı 6-8. aylar arasında 2 kez, 9-11. aylar arasında 3-4 kez, 12-24. aylar arasında 3-4 kez olmalıdır.

1 Yaşına Kadar Verilmesi Önerilmeyen Yiyecekler

Bal, ananas, çilek, patlıcan
Hazır çorba, konserve gıda, salamura gıda
Sucuk sosis, salam
Kola, çay, gazoz, hazır meyve suyu
Kızartma
Katkılı gıdalar
Çikolata, gofret
Kabuklu deniz ürünleri
Çerez,
Patates cips, baharat, salça
İnek sütü, demir eksikliği anemisine neden olduğu için 1 yaşına kadar verilmesi önerilmez,

Aylara Göre Verilmesi Önerilen Tamamlayıcı Besinler

0-6. ay

SADECE ANNE SÜTÜ (Bebeğin aylara göre büyümesi izlenmelidir)

6-7. ay

Anne sütüne devam

Yoğurt

Meyve suyu( mevsimine uygun olarak, elma , armut, şeftali vb),  sebze ( mevsimine uygun patates, havuç, kereviz, kabak )suyu ve püresi

Pekmez

Şekersiz muhallebi (süt + pirinç unu)

Yumurta sarısı (1/4 oranında)

 7-8. ay

Anne sütüne devam

Yoğurt

Meyve suyu, sebze suyu

Pekmez

Pirinç unu, pirinç

Yumurta sarısı (tam)

Et (tavuk etleri ve kırmızı et)

Bitkisel yağlar

Sebze püre veya sebze çorba

8-9. ay

Anne sütüne devam

Yoğurt

Meyve suyu, sebze suyu

Pekmez

Et (balık, tavuk etleri ve kırmızı et), kuzu karaciğeri

Bitkisel yağlar

İyi ezilmiş ev yemekleri (kıymalı ve sebzeli)

Tam yumurta veya pastörize peynir

Tahıl – kırmızı mercimek, kuru fasulye, nohut ezmeleri

 9-12. ay

Anne sütüne devam

Yoğurt

Meyve veya taze sıkılmış meyve suyu, sebze suyu

Pekmez

Yumurta (tam) veya pastörize peynir

Aile sofrasına oturtulup kendi deneyimlerine göre seçim (ev yemekleri, dolmalar, kıymalı sebze yemekleri, tarhana, mercimek, unlu ve yoğurtlu çorbalar, makarna, pilav vs)

Yoğurt

Anne sütü ile beslenen bebeklerde, 6.aydan itibaren verilecek besindir. . Bebeklerde, evde pastörize sütler kullanılarak yapılmış yoğurt verilmesi tercih edilir. Gün aşırı yenilenmesi yeterlidir.

Evde Yoğurt Tarifi

1 su bardağı (200ml) kaynatılmış ve ılıtılmış süte (43-45°C) bir tatlı kaşığı yoğurdu maya olarak ilave edilir. Sıcak bir ortamda, gerekirse üzerini örterek mayalanması için 3-4 saat bekletilir. Daha sonra da 1-2 saat buzdolabında dinlendirilir. Bebeğinize yoğurdunu verirken oda sıcaklığında olmasına özen gösterilmelidir

Muhallebi

150cc süt
1,5 tatlı kaşığı pirinç unu
Kısık ateşle yavaş yavaş karıştırılarak pişirilir.
Ateşten indirdikten sonra 1,5 tatlı kaşığı pekmez ilave edilir.
Kabızlığı olan bebeklerde 1 çay kaşığı bitkisel yağ (zeytin yağı) konabilir.
Nişasta besin değeri az olduğu ve sindirimi güç, olduğu için önerilmez.

Meyve Suyu ve Püresi

Meyve öğününün  anne sütü öğününden ayrı verilmesi önerilir .
İlk başlanacak meyve, elma, şeftali gibi mevsim meyveleri olarak seçilmelidir
Daha sonra armut, muz, kayısı, erik, turunçgiller, çilek ve kivi verilebilir.
Kavun, karpuz besin değeri düşük, olsa da sıvı ve mineral açısından verilebilir.
Dut, incir ishal yapabilir; bu nedenle 1 yaşından sonra verilebilir.
Meyve suları kabuğu soyulup cam rendede rendelenip süzülerek verilir.
Metal rende ve blender kullanılmaz.
Pişirme, fırınlama alerjiyi azaltır fakat vitamin değerini de azaltır.
Şeker katılmamalıdır.
Hazır katkı içeren meyve suları kullanılmamalıdır.

Sebze Çorbası

Anne sütü alan bebeğe 6-7 aydan sonra verilmeye başlanır.
Patates, kabak, ıspanak, fasulye, marul, domates, havuç, kereviz, pırasa, enginar, semiz otu, biber, soğan sebze çorbalarında kullanılabilir.

Pancar, turp ve şalgam gibi sebzeler nitrit içerir, methemoglobinemi riski nedeni ile tercih edilmemelidir.
Bakla favizm riski nedeniyle, patlıcan vitamin ve mineral bakımından zengin olmaması nedeniyle 1 yaşından önce önerilmez.
Konserve ve dondurulmuş gıdalar bebek beslenmesinde kullanılmaz.
Baklagiller 9.aydan itibaren verilebilir.
Yeşil mercimek 1 yaşından sonra verilebilr.
Çorba 2 günde bir hazırlanıp taze olarak verilmeli, 2 günden sonra yeniden hazırlanmalıdır.
1 yaşına kadar tuz konulmamalıdır.
Çorba 15 gün sonra 50gr. (2 yemek kaşığı çiğ olarak) yağsız dana kıyma, yumurta sarısı, beyaz peynir veya kaşar peynir ile zenginleştirilebilir.
Çorba + Yoğurt birlikte verilebilir. Gıdaların tatlarını ayrı ayrı alabilmesi için karıştırılmamalıdır.
Tarhana besleyici değeri yüksek bir gıdadır, 7-8 aydan sonra verilebilir.

Örnek Sebze Çorbası Tarifi

Sebze çorbası düdüklü veya çelik tencerede 1-2 bardak su ile pişirilir.
1 tatlı kaşığı bitkisel yağ
1 yemek kaşığı pirinç, 1yemek kaşığı kırmızı mercimek eklenir.
2 çeşit yeşil sebze
2 çeşit kırmızı sebze
Mevsim sebzeleri tercih edilmelidir.
Tümü pişirilir, süzgeçten geçirilerek bebeğe servis yapılır. Pütürlü gıdalara alışmalarını sağlamak için blender tercih edilmemelidir.

Etler

Kıyma: İki kez çekilmiş yağsız dana ya da kuzu kıyma, 6.aydan itibaren, bebek tam bir öğün sebze püresi almaya başladığında, püreye kıyma şeklinde et ilavesi yapılabilir. Bir öğün püresi içine bir çorba kaşığı kıyma yeterlidir.
Tavuk: Beyaz eti didiklenerek küçük parçalar halinde sebze pürelerine ve diğer çorbalara eklenebilir.(tarhana, yoğurt çorbası, kırmızı mercimek çorbası)
Köfte: Yağsız, sinirsiz dana veya kuzu kıymasından, çok az ekmek içi hazırlanır. Baharat ilave edilmez. Sebze püresi ile birlikte verilebilir.
Karaciğer Püresi: Dana veya kuzu karaciğeri, haftada birden fazla verilmez. 7 aydan sonra zarları soyularak haftada bir kez verilebilir.
Beyin: Kolestrolden zengin, bazı virüsleri taşır, bebek beslenmesinde önerilmez.
Balık: 9 aylıktan sonra haşlanmış veya ızgarada pişirilmiş şekilde verilebilir.
Mezgit, çipura, somon, levrek önerilmektedir.
 

Yumurta

Yumurta sarısı 6.aylık iken, katı pişirilmiş olarak, 1/2 kahve kaşığı ile başlanıp 8-10 güne tam yumurta sarısına çıkılır.
Haftada en az 3-4 yumurta sarısı verilmelidir.
Yumurta akı alerji yapabileceğin 12. aydan önce önerilmez.
Beyaz Peynir: 6 aydan itibaren sabah kahvaltısında veya sebze çorbasında.kullanılabilir
Tereyağ: 7-8. aydan itibaren kahvaltı veya sebze çorbası içinde verilebilir
Bal: Alerjik proteinler içermesi ve infantil botulizm nedeniyle 1. yaştan önce verilmemelidir,
Baklagiller: Bezelye, nohut, fasulye 9. aydan itibaren verilebilir.
Pilav, makarna, ekmek gibi nişastalı besinler 7-9.ayda başlanabilir.

ÖRNEK BEBEK BESLENMESİ MENÜLERİ

6-9 AY

Sabah uyandığı zaman: Anne sütü

Kahvaltı öğünü: Bebeğin tanıştırılmış olduğu ek besinlerle, anne sütü ile kıvamı azaltılarak karışım şeklinde hazırlanabilir. Örneğin, tam pişmiş yumurta sarısı, lor ya da tuzu alınmış beyaz peynir, ekmek içi, pekmez vb ile besleyici bir kahvaltı hazırlanabilir. Ancak, 9-10. aydan itibaren, besinleri tek tek alması önerilir.

Öğlen: Anne sütü

İkindi ara öğünü: Yoğurt ya da meyve

Diğer öğünler: Anne sütü

YA DA

Kahvaltı: Anne sütü

Öğlen. Zenginleştirilmiş Sebze çorbası

İkindi ara öğünü: Yoğurt ya da meyve

Diğer öğünler anne sütü

YA DA

Kahvaltı: Yumurta sarısı, taze meyve suyu, mevsimine göre püre haline getirilmiş kahvaltılık besinler

Öğlen: Anne sütü

İkindi: Anne sütü

Akşam:  Tarhana çorbası

ÖNEMLİ NOKTA: 6-9 AY içinde anne sütü ağırlıklı beslenme önerilir. Ek besinler iki öğün ile sınırlandırılmalıdır.

9-12 AY

Sabah uyanınca: Anne sütü

Kahvaltı: Ekmek içi, tuzsuz peynir, bitki çayı ya da taze meyve suyu ve diğer kahvaltılık besinler

Öğle: Çorba( sebze, mercimek, tarhana, yayla, şehriye vb)

Ya da

Muhallebi

İkindi: Anne sütü

Akşam:. Kıymalı dolma+ yoğurt

Ya da

Köfte- yoğurt

Ya da

Balık buğulama ve pilav

ÖNEMLİ NOKTA: Bebek her öğünü de aynı iştah ile tüketemeyebilir. Bu durumun sürekli olup olmadığı değerlendirilmelidir.

Bu şekilde, bebek 1. yaşta aile sofrasına adapte olacak şekilde hazırlanmış olur.

                                                                                                                                             Dr. Murat BAYIR

                                                                                                                                             Uz. Dr. Özlem BAĞ