Nöbet (havale) çocukluk çağının sık görülen bir hastalıktır ve pek çok ailede paniğe neden olur. Beyin bizim bütün hareketlerimizi, duygularımızı, düşüncelerimizi kontrol eden merkezdir. Herkesin beyni milyonlarca ‘nöron’ adı verilen beyin hücrelerinden oluşur. Beyin hücreleri elektriksel uyarılar sayesinde işbirliği içinde çalışırlar. Nöbet beyin hücrelerinin anormal aşırı elektriksel uyarıları nedeni ile gelişen istek dışı hareketlere, bilinç kaybına, davranışlara veya hislere verilen addır. Hayatın ilk iki senesinde nöbet görülmesi diğer yaşlara göre daha fazla olur. Her 10 kişiden 1’inde hayatın herhangi bir döneminde nöbet ortaya çıkabilir.
Epilepsi Nedir?
Beynin aşırı elektriksel uyarılar çıkarmaya olan yatkınlığı nedeni ile birden fazla sayıda (2 veya daha fazla) uyarılmamış nöbet geçirmeye epilepsi denir. Epilepsi diyebilmek için nöbeti uyaran faktör olarak ateş, kafa travması, ilaç kullanımı, uykusuzluk gibi bir neden olmamalıdır. Günümüzde her yaş, cins, ırk, etnik grup ve sosyoekonomik sınıftan insan epilepsili olarak yaşamaktadır. Yaşamı boyunca her 26 kişiden birinde epilepsi gelişmektedir. Türkiye’de 800 bin epilepsi hastası olup bunların 400 binden fazlasını çocuklar oluşturmaktadır.
Nöbet Tipleri Nelerdir?
Nöbetler kısmi (tek taraflı, fokal, parsiyel) ve yaygın (jeneralize) olarak iki büyük gruba ayrılır. Ayrıca bu gruplar da kendi içlerinde alt gruplara ayrılırlar. Beyindeki anormal elektriksel uyarı sadece bir bölümde ise kısmi (fokal) nöbet görülür. Anormal elektriksel uyarı beynin her yanında ise yaygın (jeneralize) nöbet görülür.
Kasılma olmaksızın dalma, hareketsiz kalma şeklinde nöbetler de olabilir. Çocuk oynarken veya televizyon izlerken tek bir noktaya bakabilir, etraftan gelen uyarılara cevap vermeyebilir. Nöbeti bitince hiç bir şey olmamış gibi oyununa devam edebilir.
Nöbet Ne Kadar Sürer?
Nöbet birkaç saniyeden birkaç dakikaya kadar sürebilir. Genellikle birkaç dakika içinde kendiliğinden durur. Nöbet yarım saatten uzun sürerse veya çocuk bilinci hiç açılmadan yarım saatten daha uzun süre ve/veya çok sayıda nöbet geçirirse buna ‘status’ denir. Bu tehlikeli bir durumdur çünkü bu kadar uzun süre nöbet geçirince beyin oksijensiz kalabilir, beyin hasarı gelişme olasılığı yüksektir. Son zamanlarda status süresinin 10 dakika olarak kabul edilmesi önerilmektedir.
Nöbet sonrasında çocuk yorgun düşüp bir süre (30 dk-1 saat) uyur, ki buna nöbet sonrası dönem diyoruz. Bu durumu nöbet ile karıştırmamak gereklidir.
Nöbet geçiren bir çocuğa ne yapılır?
Çocuğun nöbeti hastaneye geldiğinde durmuşsa öncelikle nöbetin sebebi araştırılır, tetkik edilir, sonra tedavi yapılır.
Nöbet geçiren çocuğa kan şekeri, kan elektrolitleri (kalsiyum, sodyum, magnezyum), kan sayımı, böbrek ve karaciğer fonksiyon testleri gibi testler yapılır. Eğer bunlar normalse EEG (beyin grafisi) ve gerekirse beyin görüntülemesi (beyin tomografisi ve/veya beyin MRI) yapılır. Bu tetkiklerin ne zaman yapılacağına doktorunuz karar verecektir.
Bilgisayarlı Tomografi (BT) Nedir?
Kafatasında belli bir anormallik olup olmadığını kısa bir sürede göstermek için kullanılır. Kemik yapılarda anormallik (kafatası kırığı gibi) ve tümör olmadığını gösterebilir.
Manyetik Rezonans İnceleme (EMAR=MRI) Nedir?
Beyin yapılarını daha ayrıntılı olarak gösterir. Tümör, damarsal ve doğumsal anormalliklerin olmadığını göstermek için kullanılır.
Elektroensefalografi (EEG) Nedir?
Başa yapıştılan teller aracılığı ile beyin hücrelerinden çıkan elektriksel sinyaller dalgalar olarak kaydedilir. Çekim sırasında çocuğun yarım saat kadar yatması gerekir. Doktor özel bulgulara göre çocuğun epilepsi olup olmadığına karar verir, aynı zamanda hangi tip nöbet olduğu anlaşılabilir.
Nöbetin Beyine Zararı Var Mıdır?
Kısa süren havalelerin beyine zararının olmadığı kabul edilmektedir. 10 dakikadan uzun sürenlerde beyin oksijensiz kalır, beyin hasarı gelişebilir. Havale sırasında çocuğun ağzındaki yiyecekler veya kusmuğu nefes borusuna kaçarsa solunum yolları tıkanır, bu durum tehlike oluşturur. Çocuk caddede yürürken, bisiklete binerken, denizde yüzerken veya iş makineleri ile çalışırken havale geçirirse yine tehlikeli durumlar söz konusu olabilir.
Çocuklar Neden Nöbet Geçirirler?
Nöbete yol açan birçok faktör vardır;
Nöbetler yenidoğan döneminde doğum travması, zor doğum veya doğumda oksijensiz kalmaya, prematüre bebeklerde beyin kanaması veya beyinde büyümeye (hidrosefali) bağlı olarak gelişebilir.
Metabolik bozukluklar; kan şekeri, kalsiyum, magnezyum, B6 vitamini gibi bazı maddelerin düşüklüğü de havale sebebi olabilir.
Çocuklarda en sık havale nedenleri enfeksiyonlar (menenjit, beyin absesi), kafa travmaları, beyin damar hastalıkları, beyin tümörü ve kanamaları, doğuştan beyin gelişim bozuklukları ve doğuştan metabolik bozukluklardır. Çoğunlukla bu durumlarda nöbetten once başka belirtiler vardır.
Çocukluk çağı nöbetlerinin çoğunun nedeni bilinmemektedir.
Epilepsi ilaçlarının yan etkileri var mıdır?
Şunu anlamak önemlidir, tüm ilaçların yan etkileri vardır. Bazılarının karaciğere ve kemik iliğine olan zararları daha fazladır. Ayrıca, ciltte döküntüler, kusma, davranış bozukluğu, uyku hali, algılama bozukluğu da yapabilirler. Bu çocuğunuzda tümünün olacağı anlamına gelmez, veya herhangi biri olabilir. İlaçların faydaları ve zararları iyi tartılıp, ondan sonra kullanılmalarına karar verilir. Epilepsi ilaçları uyusturucu degildir, bağımlılık yapmazlar. Ancak birden kesilirse nöbetler uyarılabilir.
Doktorunuza hangi yan etkilerin olabileceğini, hangilerinin ciddi olduğunu ve hangi durumda acil bildirilmesi gerektiğini sorun.
İlaç nöbeti tam olarak kontrol altına alabilir mi?
Ilaç bazı çocuklarda nöbetleri tam olarak kontrol altına alır, bazılarında ise nöbet süresini ve sıklığını azaltır. Bu, epilepsinin altta yatan nedenine bağlı olarak değişir. Tek ilaç ile havaleler kontrol altına alınamıyorsa bazen 2, çok nadir olarak 3 ilaç birden kullanılır.
Çocuğum İki İlaç Kulanmasına Rağmen Nöbetler Durmadı. Şimdi Ne Olacak?
Doktorunuz hala diğer ilaç tedavilerini araştırmaya devam edecek veya vagal sinir stimülatörü (VNS)-ketojenik diyet veya cerrahi tedaviyi önerecektir.
Çocuğumun Durumu İle İlgili Bilgiye Nereden Ulaşabilirim?
Kitapçılar (özellikle medikal olanlar), kütüphane, ve devlet kurumlarını inceleyin. Online araştırabilirsiniz fakat kötü senaryolara karşı dikkatli olun, saygın medikal sitelere girin. Doktorunuza sormadan mail ile mucize ilaçlar sipariş etmeyin. Eğer gerçekten bunlar etkili olsaydı her doktor bunları kullanırdı.
Diğer ailelerle görüşün, seminerlere gidin, doktorunuza danışarak Erken Yardım Programları veya Eğitimlerine katılın.
Ketojenik Diyet Nedir?
Bazı ilaçla nöbetleri durmayan çocuklar ketojenik diyetle tedavi edilebilir. Bu yağdan zengin, karbonhidrattan fakir bir diyettir. Diyet konusunda uzmanlaşmış bir ekip tarafından uygulanmalıdır. Bu diyetteyken bazı kan ve idrar tetkikleri ile izlem gerekecektir.
VNS veya Vagal Sinir Stimülasyonu Nedir?
Nöbetler diğer seçeneklerle tedavi edilemediğinde uygulanır. Küçük diske benzer bir jeneratör cerahi olarak göğüs duvarının altına yerleştirilir. Bu yapı beyin aktivitesini düzenlemek için düzenli enerji sinyalleri üretir. Çocuk nöbet geçirdiğinde VNS cihazı ekstra olarak enerji sinyali üretmek için elle aktive edilebilir.
Okula Giden Çocuğa Nasıl Yardımcı Olabilirim?
Çocuğun ögretmeni epilepsi, çocugun aldığı ilaç ve ilk yardım konusunda bilgilendirilmelidir.
Epilepsisi olan çocukta uzun süren havaleler beyin hasarına, hafıza sorunlarına neden olabilir. Ayrıca altta yatan nörolojik sorun ve aldığı ilaçlar, öğrenme güçlüklerine, dikkat eksikliğine yol açabilir. Bu çocuklar için özel eğitim programı gerekebilir. Özel eğitim devlet tarafından karşılanır.
Çocuk, arkadasları ile birlikte okul etkinliklerine katılmaya, tehlikesiz sporları yapmaya teşvik edilmelidir. Epilepsisi olan çocuk bir çok sporu yapabilir. Yüzmeye yalnız gitmemelidir. Deniz yerine gözetim altındaki havuzlar tercih edilmelidir. Epilepsisi olan, özellikle havaleleri kontrol altına alınamayan çocuklarda ve ailelerinde depresyon görülebilir. Bu durumda psikolojik destek yararlı olur.
Epilepsi Tedavisi Bitecek Mi?
Bazı çocuklarda nöbetler kontrol altına alınır yani nöbetler uzun sürmez. Bunlar genellikle en az 1 yıl ilaç tedavisinden sonra nöbetsiz kalan çocuklardır. Bazılarıysa tüm yaşamları boyunca epileptik nöbete sahip olurlar.
Muhtemelen Aşağıdaki İsimleri Duydunuz Fakat Onların Epilepsi Hastası Olduğunu Biliyor Muydunuz? Julius Caesar, Napoleon, Agahta Christie, Beethoven, Van Gogh, Charles Dickens.
Epilepsili Kişiler;
Arkadaşları olabilir
Koleje gidebilir
Evlenebilir
Artist olabilir
Aktör olabilir
İş adamı, öğretmen, savcı, senatör, olimpik atlet, basketbolcu olabilir.
Nöbete İlk Yardım
Panik yapmayın
Çocuğun ağzına bir şey sokmayın
Çocuğu bir yana çevirin (yatak veya divandaysa dikkatlice yere yatırın)
Zedelenmeye yol açabilecek şeyleri uzaklaştırın
Nöbetin bitmesini bekleyin
Doktorunuz nöbeti durdurmak için ilaç verdiyse tarif edildiği zamanda ve dozda uygulayın
Zaman tutun ve neler olduğunu kaydedin (vücudun bir kısmı veya tümünün titremesi, gözlerin kayması, idrar kaçırma, kol ve bacakların kasılması vs)
Nöbetin sonunda çocuğun dinlenmesini bekleyin, çocuk uykulu ve şaşkın olabilir.
112 ÇAĞIRIN
Nöbet 5 dk. dan uzun sürerse veya çocuk 2 ve daha fazla nöbet geçirirse,
Çocuk yaralandıysa veya nöbet suda olduysa,
Çocuğun bilinci yerine gelmediyse veya nöbet durduğu halde solunum güçlüğü var ise, 112 ÇAĞIRIN