İshal (diyare diye de adlandırılır) bağırsak hareketlerinin artması, bağırsak içeriğinin emiliminin azalması sonucu dışkı miktarının fazlalaşması ile günlük dışkı sayısının artması ve dışkı kıvamının bozularak yumuşak, sulu bir görünüm alması olarak tanımlanır.
Yalnızca sık dışkılama, kıvam bozuk değilse ishal sayılmaz. Özellikle küçük bebeklerde beslenme şekline göre dışkılama sayısı değişir. Örneğin ilk bir aylık dönemde günde 3-5 kez dışkılama, normal kıvamda ise normal sayılır. Bu sayı ilk 3 ila 15 günlük bebeklerde günde 8-10’u bulabilir. Bir ay bir yaş arası bebeklerde günlük dışkı sayısı genellikle 2-4’tür. Anne sütü ile beslenen sağlıklı bebeklerde bazen her emzirme sonrası az miktarda ve yumuşak kıvamda dışkılama görülebilir.
İshalle berabeı kusma, karın ağrısı ve ateş görülebilir. Kaybedilen su ve mineraller nedeniyle çocuk birden halsiz kalır. Dışkının yeşil olması önemli değildir. Kan, balgam içermeyen, normal sayıda ve çok sulu olmayan yeşil renkli dışkılar genellikle barsak hareketlerinin kısa bir süre için artmasına bağlıdır ve geçicidir. Karın ağrıları ile beraber kanlı ve balgamsı bir ishal, dizanteri belirtisi olabilir.
Ülkemizde enfeksiyonlar ishallere yol açan nedenlerin başında gelir. Başta virüsler olmak üzere bakteriler ve parazitler ani ishale sebep olabilirler. Tuvaletlerin hijyenik koşullardan yoksun olması, yemeklerin hazırlanışında temizlik kurallarına dikkat edilmemesi, çocuğa bakan kişilerin kişisel hijyen bilgisinden yoksun oluşu enfeksiyöz ishallerin oluşmasını kolaylaştıran risk faktörleridir.
İshal soğuk algınlığı ve orta kulak iltihabı ile birlikte görülebileceği gibi, küçük bebeklerde idrar yolu enfeksiyonunun bir belitisi de olabilir.
Ani ishallerde ölümlerin başlıca nedeni, hayatın devamı için gerekli olan su ve minerallerin vücuttan çok fazla kaybedilmesidir.
Bu nedenle ani ishalde çocukların ne kadar su ve tuz kaybettiğinin hızlıca belirlenmesi ve hızlı müdahale edilmesi gerekir.
1.Hafif sıvı kaybı: Çocuk canlı, aktif, sıvı alımı normal, gözler çökük değil, gözyaşı mevcut, ağız ve dil nemli, cilt gerginliği azalmamış.Vücut ağırlığının % 5’inden daha azını kaybetmiş.
2.Orta derecede sıvı kaybı: Çocuk huzursuz, şiddetli sıvı alma ihtiyacında. Gözler içeri çökmüş, gözyaşı yok, ağız ve dil kuru, çekilip bırakılınca, cilt eski haline zorlukla geliyor. Vücut ağırlığının % 5-10 arası sıvı kaybetmiş.
3.Ağır sıvı kaybı: Çocuk dalgın, sorulara cevap vermiyor, sıvı ve su içemiyor, çekilip bırakılınca cilt eski haline çok zorlukla geliyor. Şok bulguları (tansiyonu düşük, el ve ayakları soğuk, soluk görünüyor) var. Vücut ağırlığının % 10’undan daha fazla su kaybetmiş.
Tedavi
Tedavinin esası, kusma ve ishal yoluyla kaybedilen sıvı ve tuzların, ağız yoluyla hastaya verilmesidir. Evde, hafif sıvı kaybında ne yapabilirsiniz; Hazır tuzlu sudan (oral rehidtratasyon sıvısı, ORS) bebeğinize içiriniz. Hazır tuzlu su, eczanelerde bulunmaktadır ve çok ucuzdur. Bu sıvı, çocuğa, kusturmamak kaydıyla, aldığı kadar verilebilir. Hafif ve orta derecede sıvı kaybı belirtileri gösteren 2 yaşın altındaki çocuklara her ishal dışkısı için 50-100 ml, 2 yaşından büyüklere ise 100-200 ml ORS verilmlidir. Ancak bu miktarın tamamı bi kerede verilmemelidir. Kusmayı arttırabilir. Bu nedenle hazırlanan miktar bir tatlı kaşığı miktarında 3-5 dakika ara ile verilmelidir. ORS tedavisinin ilk 2 saatinde görülen kusmalar (çok aşırı olmadıkça) tedavinin kesilmesine neden değildir. Bebeğiniz anne sütü alıyorsa, emzirmeye devam ediniz. Bebeğiniz 6 aydan büyükse ek gıdalarını kesmeyiniz, ancak yüksek şeker içerikleri nedeniyle meyve sularını vermeyiniz.
İki ile 4 saatlik ORS tedavisine rağmen bebeğinizin kusma ve ishali devam ediyor, ayrıca ağız yoluyla gerektiği kadar sıvı verilemiyorsa, o zaman damar yoluyla aynı tedavi verilir. Bu ise çocuklarda, hastaneye yatma anlamına gelir.
Ne zaman bir sağlık kurumuna başvurmalısınız?
1. Çocuğunuz ağızdan alabildiği sıvıdan daha fazlasını, kusma veya ishal yoluyla kaybediyorsa (Bebeğiniz aşırı huysuz ve huzursuzdur. Ağlarken gözyaşı dökemez ve gözleri içeri çöker, dil ve dudakları kurur. Su kaybı yüzünden bıngıldağı içeri çöker, idrarı azalır ve koyu renkli gelir.)
2. Çocukta şok bulguları varsa: Çocuk dalgın, sorulara cevap vermiyor, beslenmeyi ve ağızdan sıvı almayı reddediyor, el ve ayakları soğuk, soluk görünüyorsa, Soluk alıp verişi ve nabzı hızlıysa, karın derisi çekilip bırakılınca eski haline hemen dönemiyorsa
3. Kanlı ishali varsa
4. Yüksek ateşle seyrediyorsa ve ishal ve kusma günde 10’dan fazlaysa
hemen bir sağlık kurumuna başvurunuz ve çocuğunuzu muayene ettiriniz.
Çocukluk döneminde ishal kesici ilaçların kullanılması doğru değildir. Çünkü bu ilaçların bebeklerde kullanımı bağırsakların çalışmasını engelleyerek ishali durdurabiliyor. Bu durum bağırsaklardaki sıvıları durgunlaştırarak enfeksiyona yol açan bakteri ve virüslerin kana karışmasına neden olur. Kana karışan bakteri ve virüsler çok daha ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir.
İshalden korunmak için neler yapmalıyız?
1. Temiz olduğuna inandığınız suları içirin. 2. Eğer su konusunda emin değilseniz, suyu en az 10 dakika kaynatın ve oda sıcaklığına geldikten sonra içirin. 3. Çocuğunuza yalnızca pastörize süt ve şişelenmiş meyve suyu verin. 4. Taze meyve ve sebzeleri yıkamadan yedirmeyin. 5. Et, balık ve deniz ürünlerini iyice pişirin. 6. Peynir, yoğurt, dondurma gibi ürünlerin pastörize sütten yapıldığına emin olun. 7. Sokaktan yiyecek almamaya dikkat edin. 8. Yemek yemeden önce ve tuvaletten çıktıktan sonra ellerini yıkamasına özen gösterin. 9. Kendiniz tuvaletten çıktıktan sonra ve bebeğinizin altını değiştirdikten sonra ellerinizi iyice yıkayın.
Rotavirüs İshali:
Rotavirüs, küçük çocuklarda görülen ağır ishallerden sorumlu bir grup virüstür. Yaklaşık 2 gün süren kuluçka döneminin ardından kusma, ateş, karın ağrısı ve sulu ishal başlar. Ateş ve kusma 2-3 günde geçer, ishal ise 1 hafta- 10 gün kadar sürebilir. Rotavirüs çok bulaşıcıdır. Mikrop bulaşmış su veya gıdayla, mikrobu taşıyan eller yoluyla vücuda alınır. Yuva gibi kalabalık ortamlarda, özellikle çocuklar tuvaletten sonra ve yemekten önce ellerini yıkamayı unuttuklarında kolayca yayılır. O kadar bulaşıcıdır ki, genel hijyen koşulları ne kadar iyi de olsa, hemen her çocuk 5 yaşını doldurmadan rotavirüs ishali geçirmiş olmaktadır. Ülkemiz gibi ılıman iklim kuşağındaki ülkelerde, kış aylarında görülür. Özellikle 2 yaş altı küçük çocuklar etkilenir. Erişkinde ise, daha hafif seyreder. Tedavi yukarıda ana hatlarıyla anlatıldığı gibidir. Antibiyotikler işe yaramaz. Kusma ve ishali durdurucu ilaçlar önerilmez. En önemli koruyucu yöntem, el yıkama alışkanlığının kazandırılmasıdır. Hasta çocuğun ishal geçene dek yuvaya gönderilmeyip evde tutulması da diğerlerine bulaşmaması için önemlidir. Bu gün için piyasada 2-6 ay arasında 2-3 doz uygulanan iki farklı firmanın aşısı bulunmaktadır. Bu aşılar 7 aylıktan sonra uygulanmamaktadır. Aşı ile ilgili olarak doktorunuz ile görüşünüz.
Uz. Dr. Pamir GÜLEZ
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları
Başasistanı