Epilepsi beyinde bir grup nöronun ani, beklenmedik ve geçici bir şekilde elektriksel deşarja yol açması ve bunun sonucunda klinik olarak psişik, motor, duyusal otonom belirtilerinin ortaya çıkması halidir. Epilepsi ise nöbetlerin tekrarlanması durumuna denir.
Günümüzde dünyada 50 milyon epilepsi hastası bulunmaktadır. Ülkemizde ise 750 000 epilepsi hastası olduğu verileri mevcuttur. Bu hastaların yaklaşık yarısı çocuk epilepsi hastasıdır. Epilepsi hastalarının %30’u ilaçlara dirençli olmaktadır. Dirençli epilepside en ideal tedavi seçeneği epilepsiye beyinde neden olan odağın saptanıp epilepsi cerrahisi ile çıkarılmasıdır. Fakat bu ilaca dirençli hastaların epilepsi cerrahi şansı yoksa yani birden fazla epilepsi odağı varsa ya da odak çıkarılabilecek bölgede değilse, diğer tedavi seçenekleri olarak vagal sinir stimulasyonu (epilepsi pili) veya Ketojenik Diyet uygulaması düşünülmelidir. Her iki tedavi de şu anda hastanemizde uygulanmaktadır.
İlk kez 1920’li yıllarda Mayo Clinic’ten Dr.Russel Wilder çocuklarda nöbetlerin sıklığını ve yoğunluğunu azaltmaya yönelik bir diyet oluşturmuştur ve günümüzde ketojenik diyet artık alternatif tedavi yöntemi olmaktan çıkıp rutin uygulamanın bir parçası haline gelmiştir. Kimi uzmanlar west sendromu gibi çocukluk çağının yıkıcı epileptik durumlarında dahi ketojenik diyetin ilk tedavi tercihi olabileceğini öne sürmektedirler. Ketojenik diyet (KD) adı verilen bu tedavi yüz yılı aşkın süredir içeriği değişmeden epilepsi tedavisinde kullanılmaktadır. Son yirmi yılda tıbbi literatüre yüzlerce yayın eklenmiş, uluslararası sempozyumlar düzenlenmiş ve uzlaşı raporları yayınlanmıştır.
Beynimiz enerji üretimi için öncelikle şekerleri tercih eder. Fakat açlık durumunda yağların yıkılmasıyla ortaya çıkan keton cisimcikleri de beyinde alternatif bir yakıt olarak kullanabilir. Beynin şekeri ve diğer karbonhidratları kullandığı durumda ortaya çıkan ana metabolitlerin epileptik nöbetleri tetikleyebileceği gösterilmiştir. Oysaki açlık durumunda veya ketojenik diyet altındayken beyin ketonları kullanır ve bu yeni metabolik düzende sinir uyarılarının azaldığı beynin nöbet üretiminin gerilediği bilinmektedir.
Ketojenik diyet (KD) tedavisi, ilaç tedavisine dirençli epilepsi hastalarında, nöbetleri durdurmak veya sıklığını azaltmak için kullanılan yağ içeriği çok yüksek, karbonhidrat (şeker) içeriği çok düşük bir ‘diyet tedavisi’ şeklidir. Ketojenik diyet tedavisi alan epilepsili çocukların ortalama 1/3’ünde nöbet sıklığı %50 ya da daha fazla azalmakta, %10-15’inde ise tam nöbet kontrolü sağlamaktadır. Özellikle beyin filminde belirgin bir yara olmayan çocuklarda daha etkilidir. Son dönemde Rett sendromu, otizm gibi genetik kökenli ve beyin tümörleri gibi bazı hastalarda da yararlı olabileceği bildirilmektedir.
Klasik diyette hastanın yediklerinin %80’i yağlardan oluşur. Geri kalan %20’si protein vekarbonhidratlardan oluşur. Krema, ve bitkisel yağlar gerekli olan yağları sağlar. Bu diyetle tatlı gıdalar tamamen diyetten çıkarılır. Tüm yiyecekler gram olarak tartılarak kullanılır. Tüm öğünlerin bitirilmesi gerekir. Klasik diyet Yağ/yağ olmayan (protein ve karbonhidrat) oranı 4:1 ve 3:1 olarak düzenlenir. İstenen keton seviyelerinin elde edilmesi için gerekirse bu oran azaltılır. The modifiye ketojenik diyet ise 2:1 ve 1:1 oranları ile uygulanır. 4:1 oranında yağlar, protein ve karbonhidratların 4 katı düzeyinde verilir. Her öğünde küçük miktar sebze veya meyve, yeterli protein ve bol yağ bulunur.
Ketojenik diyet karbonhidrat alımını, belirli bir minimum düzeyde tutar. Protein alımı ise koruma ve tamire yeterli olacak şekilde dikkatli ölçülmektedir. Diyetin geri kalanını yağ oluşturmaktadır. Diyet listesi, deneyimli bir diyetisyen tarafından, her hasta için ayrı hazırlanmalıdır. Her hastanın yaşı ve aktivitesine göre kalori ihtiyacı belirlenir. Diyete başlamadan önce hastanın üç günlük beslenme kaydının tutulması ve yemek tercihlerinin belirlenmesi damak tadına uygun liste hazırlanabilmesi açısından önerilmektedir.
Sara hastalarında ketojenik diyetin,
Karbonhidrat metabolizması kaynaklı nöbet uyarımını engellediği
Beyin metabolizmasını dengelediği
Uyarıcı nörotransmitterleri azalttığı
Nöbet uyarıcı mekanizmaları dengelediği düşünülmektedir.
Ketojenik diyet diğer ilaç tedavileri gibi doz, süresi gerekli şekilde ayarlanması gereken, tıpkı ilaç tedavilerinde olduğu gibi ciddi yan etkilere neden olabilen bir tedavidir. Bu yan etkilerin çoğu, diyet oran ve ölçüleri değiştirilerek ya da diğer ilaç tedavileriyle de engel olunabilir. Ancak bazen diyeti de kesmeye neden olabilecek yan etkiler de görülebilir. Diyetin düzenli izlem ile önüne geçilebilen böbrek taşı, kemik erimesi, kolesterol yükselmesi gibi diyetin uzun döneminde görülebilecek yan etkileri vardır. Bu yan etki oranları tüm hastaların %1-2’si gibi düşük oranlardadır. Kemik erimesi için diyete D vitamini ilavesi, böbrek taşı için bol su tüketilmesi koruyucudur. Hastaların başlangıçta yüksek olabilen kolesterol seviyelerinin de zamanla düzeldiği bilinmektedir.
Öte yandan hastanemizde Türkiye ‘deki ilk Ketojenik Diyet Merkezi yapısı oluşturulmuştur. Ülkemizde bu diyetin uygulanabilmesi için yaklaşık 2000 adet içeriği tescilli gıda maddesinin ürün içerikleri saptanmış ve ketocalculator sistemi hazırlanmıştır. Çok sayıda hastanın 2013 yılından itibaren ketojenik diyete başvuru sırasında bilgilendirilmesi, diyete hazırlanması, eğitimi ve takibi tamamıyla John Hopkins protokolüne uygun olarak multidisipliner ve üst standartlarda devam etmektedir. Ünlü ketojenik diyet merkesi olan John Hopkins hastanesinin sisteminde de hastanemiz merkez olarak kayıtlı ve tanımlıdır. Şu anda sadece bölgemize hizmet vermekle kalmayıp tüm Türkiye’den hatta yurt dışından başvuran hastalara da hizmet verilmektedir.
Ketojenik diyet tedavisini çocuk nöroloji uzmanı, diyetisyen ve hemşiresi ile birlikte bir ekip tarafından uygulanması gereken bir epilepsi tedavi yöntemidir. Hastanemizde Çocuk Nörolojisi Eğitim Sorumlusu Prof. Dr. Aycan Ünalp, Prof. Dr. Ünsal Yılmaz, Uzm. Dr. Serdar Pekuz, 1 hemşire (Saliha Yanarsöner), 1 diyetisyen (Zeynep Akışın) ve yan dal asistanları ketojenik diyet tedavisi ile ilgilenmektedir. Hastalarımıza Türkiye‘de bir ilk olarak ketojenik diyet tedavi ekibi (çocuk nörolojisi uzmanı, eczacı, hemşire ve diyetisyen) ile birlikte takip ve tedavi uygulanmaktadır. Hastalarımız telefon, mesaj ve internet üzerinden mail ile evlerinden de 24 saat bizlerle iletişim kurabilmektedir. (Ketojenik Diyet Aile Rehberi için tıklayınız)
Sonuçlarımız ile dünyada John Hopkins Üniversitesi ve Charlie Ketogenic Diet Foundation tarafından kabul edilen ketojenik diyet merkezleri arasına girmiştir. Bu konuda bilgi ve tecrübesini geliştirmek amacıyla birçok çocuk nörolojisi uzmanı, akademisyen ve diyetisyen merkezimize gelerek eğitim almışlardır.
Aynı zamanda ketojenik diyet talebi ile başvuran hastalar çevre hastanelerden hastanemize yönlendirilmektedir. Bu hastalar belli randevu sistemi ile ketojenik diyet polikliniğinde görülmekte ve izlenmektedir.
Bu konudaki yayın ve kitaplarımız:
1- Ozdemir R, Kucuk M, Guzel O, Karadeniz C, Yilmaz U, Mese T. Does ketogenic diet have any negative effect on cardiac systolic and diastolic functions in children with intractable epilepsy?: One-year follow-up results. Brain Dev. 2016 Oct;38(9):842-7.
2- Özdemir R, Güzel O, Küçük M, Karadeniz C, Yılmaz Ü, Calik T, Meşe T. The Impact of 3:1 Ketogenic Diet on Cardiac Repolarization Changes in Children with Refractory Seizures: A Prospective Follow-Up Study. Neuropediatrics. 2016 Jun;47(3):157-61.
3- Özdemir R, Güzel O, Küçük M, Karadeniz C, Katipoglu N, Yılmaz Ü, Yılmazer MM, Meşe T. The Effect of the Ketogenic Diet on the Vascular Structure and Functions in
Children With Intractable Epilepsy. Pediatr Neurol. 2016 Mar;56:30-4.
4- Güzel O, Yılmaz U, Uysal U, Arslan N. The effect of olive oil-based ketogenic diet on serum lipid levels in epileptic children. Neurol Sci. 2016 Mar;37(3):465-70.
5- Doksöz Ö, Çeleğen K, Güzel O, Yılmaz Ü, Uysal U, İşgüder R, Çeleğen M, Meşe T. The Short-Term Effects of Ketogenic Diet on Cardiac Ventricular Functions in Epileptic Children. Pediatr Neurol. 2015 Sep;53(3):233-237.e1.
6- Doksöz Ö, Güzel O, Yılmaz Ü, Işgüder R, Çeleğen K, Meşe T. Dispersion durations of P-wave and QT interval in children treated with a ketogenic diet. Pediatr Neurol. 2014 Apr;50(4):343-6. doi: 10.1016/j.pediatrneurol.2013.12.005.
7- Yılmaz Ü, Edizer S, Akışin Z, Köse M, Güzin Y, Gürbüz G, Baysal BT, Sarıtaş S, Pekuz S, Kırkgöz HH, Yavuz M, Ünalp A. The effectiveness of the ketogenic diet in drug-resistant childhood epilepsy. Turk J Pediatr. 2022;64(2):210-220. doi: 10.24953/turkjped.2021.4.
8- Arslan N, Guzel O, Kose E, Yılmaz U, Kuyum P, Aksoy B, Çalık. Is ketogenic diet treatment hepatotoxic for children with intractable epilepsy?Seizure. 2016 Dec;43:32-38.
9- Ünalp A, Köse M, Karaoğlu P, Güzin Y, Yılmaz Ü. A rare case of hypomyelinating leukodystrophy-14 benefiting from ketogenic diet therapy. Turk J Pediatr. 2022;64(4):747-753.
10- Yılmaz Ü, Nalbantoğlu Ö, Güzin Y, Edizer S, Akışin Z, Pekuz S, Kırkgöz HH, Yavuz M, Ünalp A, Özkan B. The effect of ketogenic diet on thyroid functions in children with drug-resistant epilepsy. Neurol Sci. 2021 Dec;42(12):5261-5269.
11- Yılmaz Ü, Edizer S, Köse M, Akışin Z, Güzin Y, Pekuz S, Kırkgöz HH, Yavuz M, Ünalp A. The effect of ketogenic diet on serum lipid concentrations in children with medication resistant epilepsy. Seizure. 2021 Oct;91:99-107.
12- Çağlar A, Edizer S, Sarıtaş S, Çelebi Çelik F, Önder M, Er A, Ulusoy E, Akgül F, Ünalp A, Yılmaz Ü, Apa H. Pediatric emergency department visit characteristics of the patients on the ketogenic diet. Epilepsy Behav. 2019 Oct;99:106446.
13- Doksöz Ö, Güzel O, Yılmaz Ü, İşgüder R, Çeleğen K, Meşe T, Uysal U. The Short-Term Effect of Ketogenic Diet on Carotid Intima-Media Thickness and Elastic Properties of the Carotid Artery and the Aorta in Epileptic Children. J Child Neurol. 2015 Oct;30(12):1646-50. doi: 10.1177/0883073815576793. Epub 2015 Apr 8.
14- Ünalp A, Baysal BT, Sarıtaş S, Güzin Y, Edizer S, Akışın Z, Yılmaz Ü. Evaluation of the effects of ketogenic diet therapy on sleep quality in children with drug-resistant epilepsy and their mothers. Epilepsy Behav. 2021 Nov;124:108327.
15- Aycan Ünalp, Gürkan Gürbüz, Selvinaz Edizer, Bahar Toklu Baysal, Zeynep Akışın, Melis Köse, Tansel Çalık, Ünsal Yılmaz. Experience of the ketogenic diet therapy of the ketogenic diet team in a third-line children’s hospital. J Dr Behcet Uz Child Hosp. 2018; 8(3): 175-183 |
16-Aycan Ünalp. Çocukluk çağı epilepsilerinde ketojenik diyet uygulamaları. İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastanesi DergisiCilt: 7 - Sayı: 3 169 -177.
17-Akışın Z, Yılmaz Ü, Köse M, Edizer S, üğnalp A. Klasik Nonketotik Hiperglisinemi Tanılı Bebekte İ̇laca Dirençli Epilepsi Tedavisinde Ketojenik Diyet Uygulaması: Bir Olgu Sunumu. Beslenme ve Diyet Dergisi 2019; 47 (1): 100-104.
18-Ünsal Yılmaz, Aycan Ünalp. Çocukluk çağı epilepsilerinde Ketojenik Diyet Tedavisi. Akademisyen Kitabevi, Ankara. 2021.
19-Aycan Ünalp, Zeynep Akışın. Doose Sendromu Olan Bir Çocukta Modifiye Atkins Diyeti. Ketojenik Diyet Bülteni. Türkiye Klinikleri, Ankara, 1. Baskı. 2020 (2), 15-20.
20 Ocak 2023